علوم و مهندسی باغبانی/گیاهان زینتی
درس سمینار
عنوان
انواع کاکتوس، اصول نگهداری و تکثیر آنها
بخشی از متن:
کاکتوسها یکی از گروههای اصلی و مشخص گیاهان گوشتی به شمار می‌روند. اما آنچه که کاکتوسها را از سایر گیاهان گوشتی (ساکولنت succulent) جدا می‌سازد وجود دسته تارهای آرئول در روی ساقه آنهاست که در بیشتر کاکتوسها به روشنی دیده می‌شود. آرئولها برجستگیهایی هستند که خارها بر روی آنها تشکیل می‌شود. آرئولها مناطقی بر روی ساقه یا شاخه کاکتوسها که جای تولید گلها و خارها می‌باشند و به شکل چین خورده و بالشک مانند هستند. اجتماع خارها بیشتر به گونه ردیفی در روی آرئول و گاهی ینز خود آرئول ها، بدون ترتیب پخش گردیده‌اند در حالی که در دیگر گیاهان گوشتی خاردار، تیغ‌ها یا خارها منفرد بوده و کمتر بصورت مجتمع یا خوشه‌ای پدیدار می‌گردند.
کاکتوسها به سبب نداشتن برگ کار اصلی برگ یعنی: فتوسنتز و غذاسازی، تعریق و تعرق را به وسیله ساقه‌های خرد که بندبند نیمه گوشتی و دارای سبزینه‌اند، انجام می‌دهند.
روی ساقه‌ها با کوتیکول پوشیده شده که دارای ماده مومی است. همچنین در گونه‌های مختلف پوشش سفید رنگی، روزنه‌های ساقه را می‌پوشاند و موجب جلوگیری از تعریق و تعرق زیاد می‌شود. در شماری از کاکتویهای جوان، برگهای زبانی شکل، گوشتی و ضخیم دیده می‌شود که به مرور زمان می‌ریزند. ولی همواره به سبب روند فرگشتی (تکاملی) کاکتوسها و همچنین گذشت زمان، برگ‌ها تبدیل به خار و تیغ می‌گردند.
خارها یکی از ویژگیهای شناخته شده کاکتوسها به شمار می‌روند که در رنگهای گوناگون مسئولیت نگه داشت و حفاظت گیاه را بر عهده دارند. افزوده بر این هرگونه حفاظت گیاه در برابر عوامل بیرونی و محیطی چون جوندگان، جانداران دیگر و یا تابش شدید خورشید را انجام می‌دهند.
خارها سبب جذب رطوبت هوا در طول شب و هدایت آب در آوندهای گیاه و از آنجا به ریشه‌ها شده و همچنین کاهش تبخیر آب را نیز یاری می‌نمایند.
خارها، افزون بر وظایف زیر بنایی خود، موجب زیبایی و جذابیت کاکتوسها و همچنین شناخت گونه‌ها و واریته های گوناگون را فراهم می‌سازد و بدینسان طبیعت آنها را پس از مبارزه‌ای پردامنه، به مرور زمان امروزه بصورت گیاهان زیبا و چشم نواز به ما ارمغان داشته است.
در کاکتوسهای خاردار، هر خار از میان گروهی از آرئول ها بیرون می‌آید. ساقه‌های آنها ضخیم و گوشتی و محل انباشت و نگاه داشت مقدار زیادی آب در بافتها، بوده همچنین عمل کربن گیری در ساقه‌ها انجام می‌گیرد.
گلهای کاکتوس بسیار چشم گیر، عموماً درخشان و بزرگ هستند ولی عمری بسیار کوتاه دارند. گلها عموماً منفرد، منظم و کامل هستند. شماره کاسبرگها، گلبرگها، پرچم‌های آنها زیاد و رویه هم رفته بر روی یک خط مارپیچی جای دارند و در بیشتر موارد همگی مراحل تبدیل کاسبرگها به گلبرگها در آنها به خوبی مشهود است.
گلها کم و بیش بزرگ و به رنگهای گوناگون چون: سرخ، صورتی، ارغوانی، زرد طلایی، زرد مایل به سبز و بیشتر در فصل بهار و تابستان باز می‌گردند. چهار تا هشت (8-4) برچه دارند که بر روی هم تخمدانی یک خانه با تخمکهای فراوان با تمکن جانبی را پدید می‌آورند.
اندازه گل تا حدود زیادی بستگی به جنس و گونه‌های مختلف دارد. دوره گلدهی پاره‌ای از جنسها مانند مامیلاریا (Mammillaria)، لوبی ویا (Lobiviia)، اپی فیلوم (Epiphyllum) و اکینوکاکتوس (Echinocactus) در دو سالگی و یا دو سال پس از قلمه زدن می‌باشد ولی در سرئوسها (Cereus) این دوره بسیار طولانی‌تر می‌باشد.
ریشه کاکتوسها سطحی ولی تا اندازه‌ای نیرومند و گسترده‌اند. پاره‌ای ریشه‌ها غده‌ای و برخی دارای ریشه‌های ژرف می‌باشند. پرزها و کرکهای سطحی کاکتوس نیز در جلوگیری از تابش آفتاب سوزان و تنه کوه در ارتفاعات و همچنین جذب پرتوهای فرابنفش، احتمال سوختگی را از میان برده و به ویژه در نگاهداری رطوبت بسیار کارساز هستند.
کاکتوسها از گیاهان صرفه جو در کاربرد و مصرف کربن هستند، به گونه‌ای که در اثر تنفس گیاهی، انواع اسیدهای آمینه را ساخته و در اندامهای گیاهی پخش می‌نمایند. ولی هنگامی که دوباره، نور به گیاه بتابد این اسیدهای آمینه در روند واکنشهای کربن گیری به مواد قندی مبدل گشته و این خود در رشد و فراهم سازی انرژی گیاه نقش پایه‌ای دارد.
کاکتوسها به سبب ساختار ویژه و اندامهای گوشتی و آبدار در برابر دگرگونیهای محیطی پایداری بیشتری نشان می‌دهند. ضخامت اپیدرم، کم شدن سطح گیاه (سطح تبخیر) به علت عدم وجود برگ، کم شدن تعداد روزنه‌ها (استوماتها) برخی از آنها ماه‌ها بدون هیچگونه مراقبت و نگهداری به رشد و نمو خود ادامه خواهند داد.
کاکتوسها به هوای سالم همراه با ترکیبات متعادل همانند یک سرچشمه طبیعی غذا و برای ادامه زندگی، نیاز خواهند داشت. افزایش گازکربنیک تا اندازه‌ای کم ولی آشکار، سبب افزایش رشد آنها می‌شود. از دیگر گازهای ترکیبی هوا که در زندگی گیاهان و به ویژه کاکتوسها نقش شناخته شده‌ای را به عهده دارند بخار آب می‌باشند با این تفاوت که گیاهان، عموماً در رطوبت نسبی زیاد، رویشی با طراوات و شاداب گونه نشان می‌دهند ولی بیشتر کاکتوسها در محیطهایی که بخار آب زیاد داشته باشند می‌پوشند. دگرگونی شکل ظاهری آنها که بیشتر در محیطهای باز و کم درخت با بخار و رطوبت آب، رشد و نمو اندکی داشته به خوبی دیده می‌شود.
هر گاه کاکتوسها را در هوای آزاد نگهداری نماییم شادابی و سلامت آنها بیشتر می‌شود. کاکتوسهای پوشیده از خار، مانند انواع فروکاکتوسها و اکینوگرازونی، چنانچه در فضای آزاد و بیرون از گلخانه نگهداری شوند با برخورداری از آفتاب به مرور زمان بسیار زیباتر و همچنین در برابر گزند بیماریها و آفات استوارتر می‌گردند.
در پهنه‌هایی از ایران که زمستانها دمای هوا از 1- درجه سانتیگراد پایین نرود می‌توان بیشتر کاکتوسها را در فصل زمستان نیز در فضای آزاد نگهداری نمود این کار سبب می‌شود که کاکتوسها با پایین آمدن درجه دما به مرور زمان به خواب زمستانی فرو رفته و با آغاز فصل بهار رشد خود را از سر بگیرند. در نقاطی مانند تهران و شهرهایی با آب و هوای مشابه کاکتوسهایی را که می‌خواهند در هوای آزاد پرورش دهند از نیمه اردیبهشت ماه که خطر یخ زدگی کاهش می‌یابد آنها را باید از گلخانه‌ها شاسی‌ها یا از درون خانه‌ها و پاسیوها به هوای آزاد بیرون آورد.
کاکتوسها طی سالهای طولانی با شرایط خشک، نامساعد و کمی تعرق سازگار شده و دارای خصوصیات فیزیولوژیکی پیشرفته‌ای شده‌اند. این سازگاری باعث شده است که این گیاهان رطوبت کمتری را از دست داده و در مناطقی که رطوبت کم و امید برای زنده ماندن گیاهان دیگر ناچیز است مراحل رشد رویشی و زایشی خود را انجام دهند. روزنه‌های برگ این گیاه در روز و در شرایط کم رطوبت بسته شده و هنگام شب باز می‌شوند و Co2 را جذب کرده و مراحل کربن گیری و سنتز مواد را انجام می‌دهند. شدت تعرق در این گیاهان بسیار ناچیز است این گیاهان در روز و شرایط نامساعد روزنه‌هایشان را می‌بندند و عمل تنفس نوری نیز صورت نمی‌گیرد.
از خصوصیات مهم این گیاهان این است که در شرایط مساعد مثل سایر گیاهان اعمال حیاتی را انجام داده و به سرعت به رشد خود ادامه می‌دهند.
در شرایط نامساعد مدتها در حالت رشد کم و سکون قرار می‌گیرند و با استفاده از مواد ذخیره‌ای خود و تجزیه مواد (گلیکولیز نشاسته) انرژی و مواد غذایی خود را تأمین می‌کنند. به این ترتیب کاکتوس از قابلیت رشد در محیط مناسب و نامناسب برخوردار است و همین مسأله باعث افزایش پراکنش این گیاه از گرمترین و خشک‌ترین مناطق دنیا تا خوش آب و هواترین مناطق شده است. حتی بعضی از گروههای کاکتوس در شرایط سرما و یخبندان نیز قادر به رشد و ادامه حیات هستند.
فایل word+پاورپوینت ارائه
